Tekst: Lotte Opdam
Beeld: Saskia van Gelderen
In de landbouwwereld van Nederland is er een groep boeren die niet alleen voedsel produceert, maar zich hardmaakt voor het hele voedsel- en ecosysteem: de Toekomstboeren. Binnen deze beweging zet de Landwerkgroep zich specifiek in voor agro-ecologische boeren die bijdragen aan een duurzame toekomst. Eliane Bakker van Toekomstboeren: “Een belangrijk actueel probleem is landzekerheid: de toegang tot stabiele, betaalbare grond die de ruimte biedt om echt duurzaam te kunnen boeren. Onlangs hebben wij een belangrijk rapport hierover gepubliceerd.”
Waarom Toekomstboeren zich organiseren
De leden van Toekomstboeren zijn vaak niet de standaard agrariërs die hun bedrijf van familie hebben overgenomen. Integendeel, veel van hen zijn zogenaamde zij-instromers die op eigen houtje zijn begonnen met boeren. Omdat ze zelf geen grond hebben geërfd, moeten ze land huren of kopen, wat vaak een probleem vormt. De grondprijzen in Nederland zijn torenhoog en boeren lopen daardoor verschillende risico’s. De Landwerkgroep helpt deze Toekomstboeren met het op de kaart zetten van de problemen rond landonzekerheid. Het doel is om te lobbyen voor een eerlijker en duurzamer landbeleid en de Nederlandse landbouw zo een stap verder te helpen richting een ecologische toekomst.
Je kunt niet in een stuk land investeren als je niet weet of je er over twee jaar nog mag blijven.
Eliane, actief lid bij de Landwerkgroep, vertelt: “Veel agro-ecologische boeren willen niet alleen de natuur beschermen, maar ook op een natuurvriendelijke manier voedsel produceren. Hiervoor hebben ze een stuk land nodig dat ze duurzaam kunnen beheren, met de kans om te investeren in bodem en biodiversiteit. Maar zonder landzekerheid wordt dat bijna onmogelijk. Je kunt niet in een stuk land investeren als je niet weet of je er over twee jaar nog mag blijven.”
Landonzekerheid
Landonzekerheid is het tegenovergestelde van landzekerheid: het betekent dat een boer geen garanties heeft dat hij voor de lange termijn op een stuk land kan blijven. Dit is een groot probleem voor de ecologische landbouw, omdat deze methode vaak juist langdurige investeringen in de bodem en biodiversiteit vraagt. Het planten van meerjarige gewassen, het opbouwen van vruchtbare grond en het inrichten van een omgeving die samenwerkt met de natuur kosten tijd en zorgvuldige planning.
Daarnaast speelt de hoge prijs van landbouwgrond ook een rol. Agro-ecologische boeren richten zich vaak op duurzame, kleinschalige productie en hebben daardoor minder financiële middelen dan grootschalige agribusinesses. Voor hen is land kopen haast onmogelijk, en een korte termijn huurcontracten zorgen ervoor dat ze hun bedrijf niet kunnen uitbouwen.
Volgens Eliane is het erg frustrerend dat veel van deze boeren na jaren werk en investeringen weer op zoek moeten naar een nieuw stuk grond. “Het zijn niet alleen de contracten die kort zijn, maar er zijn ook andere regels en wetten die het moeilijk maken. Zo moeten stukken land die eigendom zijn van de overheid, na afloop van het contract opnieuw op de markt komen. Dat betekent dat iemand die al jarenlang boert op die grond ineens moet concurreren met nieuwe kopers of huurders. Dit gebrek aan stabiliteit maakt het bijna onmogelijk om langetermijnprojecten op te zetten.”
Een nieuw rapport
De Landwerkgroep heeft onlangs een rapport uitgebracht met getiteld Landzekerheid voor Agro-Ecologische Boeren. Dit rapport kwam tot stand na de ervaring van Veerle Bruning, een agroecologische tuinder uit Breda, die plotseling van haar land werd gezet. Ondanks de steun van haar lokale gemeenschap en duizenden handtekeningen, besloot de gemeente Breda dat haar tuinderij niet in het bestemmingsplan paste, zelfs terwijl dat juridisch gezien wél paste. Deze gebeurtenis onderstreept de kwetsbare positie van deze boeren en bracht de Landwerkgroep ertoe om de problemen rond landonzekerheid grondig te onderzoeken.
In het rapport staan verhalen van verschillende boeren die tegen vergelijkbare obstakels aanlopen. De Landwerkgroep wil met dit rapport de kernproblemen en mogelijke oplossingen onder de aandacht brengen. De hoop is dat de Nederlandse beleidsmakers inzien dat structurele veranderingen nodig zijn om duurzame landbouw in Nederland te beschermen en ondersteunen.
Korte-termijn huurcontracten
Een van de grootste knelpunten waar de Landwerkgroep op stuit, is de liberalisering van pachtcontracten sinds 2007. Deze maatregel, die bedoeld was om de grondmarkt flexibeler te maken, heeft geleid tot een situatie waarin 90% van de pachtcontracten korter is dan zes jaar, en vaak zelfs maar één of twee jaar. Hierdoor wordt het moeilijk voor boeren om te investeren in de lange termijn. Het planten van bomen of het opzetten van permanente infrastructuur zoals een kas, loods of waterinstallatie, is simpelweg te riskant als je niet weet of je het land over een paar jaar nog mag gebruiken.
“Het idee dat natuur en landbouw kunnen samengaan, zoals veel agro-ecologische boeren proberen te doen, wordt vaak niet erkend.”
Daarnaast heerst er vaak ook onbegrip bij ambtenaren en grondeigenaren over de waarde van agro-ecologische landbouw. “Veel natuurorganisaties en grondeigenaren hebben hun eigen, vaak strikte opvattingen over wat ‘natuur’ moet zijn,” vertelt Eliane. “Het idee dat natuur en landbouw kunnen samengaan, zoals veel agro-ecologische boeren proberen te doen, wordt vaak niet erkend. Hierdoor wordt het moeilijker om ruimte te krijgen om op een natuurinclusieve manier te boeren.”
De Landwerkgroep
De Landwerkgroep ondersteunt boeren die in een lastige situatie zitten, en biedt hun praktische steun. Zo organiseren ze bijeenkomsten, voeren lobbycampagnes, en proberen ze de problemen van agro-ecologische boeren meer bekendheid te geven. De werkgroep doet onderzoek naar de behoeften en obstakels waar de boeren in de praktijk tegenaan lopen, en werkt daarnaast aan beleidsvoorstellen die duurzame oplossingen bieden.
“Elke boer die zich aansluit en zijn verhaal vertelt, versterkt ons pleidooi voor een beter landbeleid,” zegt Eliane. “Als Toekomstboeren willen we een samenleving waarin boeren niet alleen worden gezien als voedselproducenten, maar ook als belangrijke spelers in de bescherming van de natuur en het herstel van het ecosysteem.”
Campagne en beleidsverandering
Nu het rapport gepubliceerd is, zet de Landwerkgroep een brede campagne op. Op sociale media worden boerenverhalen gedeeld, en op conferenties geven leden van de Landwerkgroep presentaties over hun bevindingen. Ook wordt er gewerkt aan een lobby om de media en het publiek te informeren en zo de politiek te bewegen tot actie.
De hoop is dat het rapport zal bijdragen aan concrete beleidsveranderingen. “We willen graag dat boeren die met de natuur samenwerken de stabiliteit en zekerheid krijgen om hun bedrijven duurzaam op te bouwen,” aldus Eliane. “Als deze boeren verdwijnen, verliezen we niet alleen landbouwgrond, maar ook waardevolle kennis over hoe je voedselproductie en ecologische zorg kunt combineren.”
In contact komen met de land werkgroep? Heb je vragen, opmerkingen of wil je aansluiten? Ga naar de website van Toekomstboeren.nl!
Lees het rapport over landonzekerheid hier.